Bjartar nætur í Feneyjum norðursins

Pétursborg er iðulega nefnd „Feneyjar norðursins.“  Nafngift sem full innistæða er fyrir.  Sjálfir segja borgarbúar að borgin sé nyrsta borg í heimi, enda kalla þeir ekki bæjarfélög með innan við eina milljón íbúa „borg“.  Svo sem hægt að skilja það hvað Reykjavík varðar, en hvers eiga Helsinki, Stokkhólmur og Osló að gjalda?  En allt um það.

Með ánni Névu, þverám hennar og síkjum er Pétursborg í hópi „vatnaborga“ sem hafa sérstakt aðdráttarafl.  Hér spilla ekki fyrir björtu sumarnæturnar (Bélyje notsjí – Белые ночи) sem hiklaust vega upp hinn langa vetur og dimma, rétt eins og í henni Reykjavík.  Nú er reyndar daginn farið að stytta en engu að síður er hér bjart langt fram á kvöld og líflegt í borginni eins og vænta má.

Það eru liðin 23 ár síðan ég kom fyrst til borgarinnar og síðast kom ég hingað árið 2001 (í kringum 11. september).  Þótt miðborgin sé vissulega enn á sínum stað með sínum fögru byggingum, torgum og görðum, hefur gríðarlega margt breyst.  Þróunin hér í Rússlandi hefur verið hröð í átt til þess sem gengur og gerist í vestur Evrópu.  Bæði hið jákvæða og neikvæða.  Endurbætur á byggingum og nýbyggingar eru áberandi og víða hefur tekist afar vel til en hér eru líka uppi mikil áform um skýjakljúfabyggð, einkum á Vasilíj-eyjunni (fyrir staðkunnuga) sem eru vægast sagt umdeild meðal borgarbúa.  Á meðan sumum finnst skýjakljúfahverfi tilheyra stórborg eins og Pétursborg, eru aðrir sem segja að slíkar byggingar muni eyðileggja ásýnd borgarinnar og yfirbragð.  Skipulagsvinna er þó í fullum gangi og væntanlega verður ekki skortur á fjárfestum þegar þar að kemur.

Umferðin hefur tekið stakkaskiptum.  Meðan Sovétríkin voru enn og hétu var ekki mikið um einkabíla á götum borgarinnar.  Nú er allt með öðrum brag.  Borgarumferðin er þung liðlangan daginn en samt er hér gott og öflugt almenningssamgöngukerfi þar sem jarðlestirnar eru þungamiðjan.  Hér er dýpsta neðanjarðarlestarkerfi í heimi, að sögn, enda þarf það að liggja undir öllu vatnakerfinu hér, liggur undir ám og vötnum og tengir saman eyjar og hólma.

Í nýlegri skýrslu um verðlag í borgum heims kom í ljós að Moskva er nú dýrasta borg í heimi.  Þótt verðlag í Pétursborg sé talsvert lægra en í höfuðborginni, veitir „höfuðborg norðursins“ systur sinni í suðaustri harða samkeppni og er allt verðlag hér á hraðri siglingu í átt að því sem gerist í Moskvu.  Og það er ekki að ófyrirsynju að talað er um „höfuðborg norðursins.“  Ekki bara vegna þess að Pétursborg er næst stærsta borg Rússland, með liðlega 5 milljónir íbúa, heldur hafa stjórnvöld í Kreml einnig ákveðið að flytja ýmsa opinbera starfsemi hingað.  Til dæmis hefur stjórnlagadómstóll landsins þegar verið fluttur frá Moskvu til Pétursborgar og fyrirhugað er að opna hér skrifstofur bæði forsetaembættisins og embættis forsætisráðherra.  Þeir Médvédev forseti og Pútín forsætisráðherra eru rauna vopnabræður úr pólitísku starfi tíunda áratugarins hér í Pétursborg og voru báðir handgengnir Sobtsjak sem var kosinn borgarstjóri hér í kjölfar falls Sovétríkjanna.

Það er hiklaust hægt að mæla með heimsókn til Pétursborgar.  Hér er gríðarlega margt að sjá, mikil saga og menning sem hér tengist og héðan er ekki langt til Novgorod, hins forna höfuðstaðar Garðaríkis sem í handritum var kallaður Hólmgarður.  Þangað er ferð minni heitið á morgun og verður vonandi eftirminnilegt.

Björk og Sigurrós - Púshkín og Akhmatova

Björk og Sigurrós eru sannarlega góð vörumerki ef svo má að orði komast fyrir Ísland.  Einnig hér í Rússlandi.  Það er engu líkara en það sé fátt annað sem tengist Íslandi í hugum fólks víða um heim en einmitt þessir ágætu listamenn.  Við getum verið stolt af þeim, og eigum að hafa hugfast hvað það er okkur þýðingarmikið að listafólk beri hróður landsins víða um lönd.

Hér í Rússlandi eru þessir listamenn vel þekktir.  Og á auglýsingaspjöldum víða um Pétursborg má sjá væntanlega tónleika Sigurrósa auglýsta, en þeir verða 26. ágúst nk.  Þeir verða áreiðanlega vel sóttir miðað við þá kynningu og auglýsingu sem maður verður var við og þá almennu jákvæðni sem maður finnur í garð hljómsveitarinnar meðal yngra fólks.

 Það er ekki ofsagt að arfleifð rússneska bókmennta geymi margar helstu perlur heimsbókmenntanna.  Einmitt hér í Pétursborg eru líka heimkynni og sögusvið margra þekktra rithöfunda, skálda og bókmenntaverka.  Dostoévskíj er vafalaust þekktastur rússneskra höfunda á Vesturlöndum, ásamt Tolstoj og Tsjekhov og að vissu leyti Túrgénév.  En margir aðrir eru ekki síður þekktir meðal Rússa sjálfra.  Höfuðskáld Rússa er tvímælalaust Aleksandr Púshkín (1799-1837) sem féll fyrir byssukúlu í hólmgöngu við ungan „spjátrung“, d‘Anthes sem gerði hosur sínar grænar fyrir eiginkonu Púshkíns og sem síðan endaði á svo dramatískan hátt.  Yfirstéttin, þmt. keisaraslektið allt, hafði samúð með d‘Anthes en þúsundir almennra borgara komu til að votta Púshkín virðingu sína.

Meginverk Púshkíns er tvímælalaust Évgéníj Onégín, skáldsaga í bundnu máli (Púshkín-sonnetta) sem hann vann að í amk. 8 ár.  Sagan fjallar auðvitað um ást og afneitun, heitar tilfinningar, vináttu og fjandskap, heift og hefnigirni.  Og eins grátbroslegt og það nú er, lendir söguhetjan Onégín í hólmgöngu við vin sinn Lénskíj.  Tatjana, sem er ástfangin af Onégín en hann sniðgengur, á síðan eftir að ná fram hefndum á áhrifaríkan hátt.  Ég fór í síðustu viku og skoðaði minningarsafn um Púshkín, sem er í íbúðinni þar sem hann bjó síðast.  Áhugavert safn og leiðsögumaðurinn sagði sögu Púshkíns, samband hans við konuna sína, lífið meðal yfirstéttarinnar í Pétursborg á fyrrihluta 19. aldar, og um hólmgönguna, af mikilli innlifun.  En margt mætti þó gera betur að mínu mati í því ágæta safni eins og ýmsum öðrum.

Dostoévskíjsafn er líka til húsa í fyrrum heimili rithöfundarins.  Það er lítið, enda bjó Dostoévskíj ekki við mikil efni, og þar er aðeins hægt að líta brot af sögu þessa mikla og merka rithöfundar.  Mætti sannarlega gera bragarbót þar á.  Það er líka áhugavert að ganga um söguslóðir Dostoévskíjs og sögupersóna hans, ekki síst á slóðir Rodja Raskolnikovs, úr Glæpi og refsingu.  Ég hef reyndar gert það áður, m.a. í góðum hópi Íslendinga árið 2001, en nú hefur mér gefist færi á að fara enn betur og ítarlegar á þessar slóðir og í raun lifa söguna upp á nýtt, á vettvangi ef svo má segja.

Af öðrum rithöfundum sem störfuðu hér í Pétursborg má nefna Nikolaj Gogol (1809-1852), sem reyndar var fæddur í Úkraínu, en varð ekki síst þekktur fyrir Pétursborgarsögur sínar, sem komið hafa út í íslenskri þýðingu.  Í þeirra hópi eru Nefið, Kápan, Sagan af tveimur Ívönum, Myndin o.fl.  Oftast er þó litið á Dauðar sálir sem meginverk Gogols, en smásögur hans og leikritið Eftirlitsmaður (Revizor) eru í mínum huga ódauðlegt framlag til rússneskra bókmennta.  Þá er líka að nefna skáldkonuna Önnu Akhmatovu (1889-1966).  Akhmatova var ein af burðarásunum í rússneskri ljóðagerð á árunum fyrir og eftir byltingu 1917 og er þar í hópi með Aleksandr Blok, Sergej Ésénín, Vladimír Majakovskíj, Osíp Mandelshtam, Borís Pasternak og fyrsta eiginmanni sínum, Nikolaj Gúmiljov.  Þetta var „silfuröldin“ í rússneskum skáldskap.  Fáein ljóða hennar eru til í íslenskri þýðingu en það væri fengur af frekari þýðingum á verkum hennar og félaga hennar frá þessum árum.  Akhmatova var ekki í náðinni hjá sovéskum stjórnvöldum, og það var ekki fyrr en árið 1989, þegar 100 ár voru liðin frá fæðingu hennar, að eitt hennar helstu ljóða, Sálumessa (Rekviem), var endanlega birt í Sovétríkjunum.  En sem sagt, þessi kafli um Akhmatovu kom til af því að ég fór og skoðaði minngarsafn um hana, og um það má segja eins og um hin að þar er margt ógert.  Einkum þarf að setja upp betri kynningu á lífi og verki höfundanna og svo skortir alla almennilega sölumennsku, þ.e. að hægt sé að nálgast verk höfundanna á söfnunum, bæði á rússnesku og í erlendum þýðingum sem getur höfðað til alls þess fjölda ferðamanna sem hingað koma.

Læt þennan listalega pistil nægja í bili.....

Jákvætt tákn Sólrúnar – en Geir snuprar

Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra hefur ákveðið að kalla heim eina íslenska starfsmanninn í Írak.  Segja má að um sé að ræða eina áþreifanlega táknið um aðild Íslands að Íraksstríðinu og stuðning stjórnvalda við það.  Þótt þetta framlag sé lítið er það engu að síður táknrænt og að sama skapi er ákvörðun utanríkisráðherra táknræn.  Hún er engu að síður jákvæð og ber að fagna henni og ljóst að allir þeir sem voru andvígir ákvörðun hinnar vígfúsu ríkisstjórnar formanna Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, hljóta að styðja þessa ákvörðun Ingibjargar Sólrúnar.

 

Á sama tíma gerist það að forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins lýsir yfir því að hann hefði ekki tekið þessa ákvörðun og hann styðji hana ekki.  Með því gerir hann tvennt.  Hann snuprar utanríkisráðherra sinn og formann hins stjórnarflokksins, sem hlýtur að taka til varna og mótmæla, en um leið ítrekar hann (alla vega með táknrænum hætti) stuðning Sjálfstæðisflokksins við stríðsreksturinn í Írak.  Það er ef til vill ekki hvað síst alvarlegt og ámælisvert.

 

Við í Vinstri grænum lýstum þeirri skoðun strax í vor við myndun núverandi ríkisstjórnar, að það ylli verulegum vonbrigðum að ný ríkisstjórn, með þátttöku Samfylkingarinnar, skyldi ekki lýsa afdráttarlaust yfir því að Ísland teldi stríðsreksturinn í Írak rangan og ólögmætan og að Ísland væri ekki lengur í hópi hinna vígfúsu þjóða, sem svo hafa verið kallaðar.  Í stjórnarsáttmálanum er stríðið og afleiðingar þess einungis harmaðar og stjórnvöld hafa engan afsökun borið fram á stuðningi sínum.

En nú bítur forsætisráðherra höfuðið af skömminni með því í reynd að lýsa því að hann hefði kosið áframhaldandi beina þátttöku Íslands í Íraksstríðinu, jafnvel þótt hún væri aðeins táknræn.  Er hann nú þegar horfinn frá „harminum“ sem kveðið er á um í stjórnarsáttmálanum?  Og mun Samfylkingin una því?