Átökin í Kákasus

Hernaðarátökin í Kákasus eru hörmuleg eins og stríðsrekstur ævinlega er.  Það eru saklausir borgarar sem líða og falla fyrir sprengjum og skotárásum á báða bóga.  Það er því brýnt að stöðva átökin milli Georgíu og Rússlands og koma á vopnahléi til að unnt verði að leita pólitískra lausna á deilunni.

Skyggnst í söguna

Á Vesturlöndum er sú skoðun almenn að hér séu Rússar með enn einn yfirganginn gegn litlu ríki, Georgíu, sem vill treysta sjálfstæði sitt í sessi.  Það er líka sú mynd sem stjórnvöld hér vestra og fjölmiðlar draga gjarnan upp, það er jú ósköp þægilegt að hafa óvin eins og Rússa til að benda á og gera að blóraböggli.  Leiðarahöfundur Morgunblaðsins er hér engin undantekning.

En það getur verið hollt að skyggnast bak við tjöldin, skoða söguna og bera saman við önnur dæmi sem geta haft þýðingu gagnvart þeirri deilu sem uppi er í Kákasus.  Vitaskuld er unnt að setja þessa deilu í það samhengi að hún snúist um hugsanlega aðild Georgíu að NATO og hernaðarlegar afleiðingar þess fyrir Rússa, það er hægt að nefna olíuna sem leidd er í gegnum þetta svæði o.fl.  Átökin á Balkanskaga snérust á sinn hátt líka um yfirráð stórvelda, stöðu þeirra í alþjóðastjórnmálum og viðskiptum.  Stríðsreksturinn í Írak nú og fyrr sömuleiðis.  Og því miður hneigjast menn til að horfa eingöngu á þetta yfirborð.

Arfleiðfð Stalíns

Sjálfsstjórnarhéruðin Suður-Ossetía og Abkhasía liggja innan landamæra Georgíu eins og þau eru viðurkennd af alþjóðasamfélaginu.  Þess er nú krafist að þau landamæri séu virt.  Á hitt er að líta að þarna búa þjóðir sem vilja sjálfstæði, hafa eigin menningu, sögu og tungumál.  Og þær hafa verið þvingaðar undir georgísk yfirráð.  Barátta þeirra fyrir því að ráða sér sjálfar er ekki ný af nálinni.  Rússeska keisaradæmið fór með hernaði gegn þeim á 19. öld.  Í kjölfar rússnesku byltingarinnar stofnuðu Menshevíkar sjálfstætt ríki Georgíu þar sem Abkhazía var hluti en áttu í miklum erjum við íbúana sem kærðu sig ekkert um þá tilhögun.  Þegar Georgía samdi um aðild sína að Sovétríkjunum varð t.d. Abkhazía sjálfstætti lýðveldi í tengslum við Georgíu.  Það var hins vegar ákvörðun Jósefs Stalíns að þessi sjálfsstjórnarhéruð yrðu hluti af Sovétlýðveldinu Georgíu.  Og í kjölfarið hóf sá illræmdi Lavrentíj Bería, yfirmaður KGB, að skipuleggja fólksflutninga, m.a. að flytja Georgíumenn til héraðanna.  Það er við þessa arfleifð stjórnar Stalíns sem þjóðirnar eru m.a. að berjast í dag.  Og það er í raun skömm að því að Vesturlönd skuli ekki sýna þessum þjóðum stuðning við að brjótast undan stalínismanum ef svo má að orði komast.

Sjálfsákvörðunarréttur - sjálfsögð mannréttindi

Ossetar og Abkhasar eru ekki Georgíumenn.  Eiga raunar lítið sameiginlegt með þeim nema hin formlegu landamæri.  Suður-Ossetar eru hluti af stærri þjóð, þar sem meirihlutinn býr í Norður-Ossetíu sem tilheyrir Rússlandi.  Meirihluti þessara þjóða bera rússneskt ríkisfang.  Það er hægt að gera lítið úr því og segja að Rússar hafi útbýtt vegabréfum til þeirra sem það vildu hafa.  Hin hliðin á þeim teningi er auðvitað spurningin hvers vegna Georgíustjórn hefur ekki veitt þessum þjóðum sjálfsögð borgaraleg réttindi eins og ríkisfang? (Ég hef hér ekkert minnst á þriðja sjálfsstjórnarhéraðið í Georgíu, Adjaríu, þar sem það hefur ekki dregist inn í þessi átök).

Burt séð frá því hvar menn kunna að standa í deilum stórveldanna, með eða móti NATO eða ESB o.s.frv. þá stendur í mínum huga eftir spurningin um sjálfsákvörðunarrétt ossetísku og abkhösku þjóðanna.  Er réttur þeirra annar og minni en til dæmis Albana í Kosovo?  Eða hver yrði afstaða okkar ef Færeyingar lýstu yfir sjálfstæði?  Það er fyrst og fremst vanvirða og lítilsvirðing við þessar þjóðir að horfa fram hjá áralangri baráttu þeirra fyrir sjálfsákvörðunarrétti en beina sjónum þess í stað aðallega að átökum stórveldanna, framferði Rússa, hagsmunum NATO og Bandaríkjanna.  Um það allt má vissulega margt segja og flest heldur miður.  En eftir standa hagsmunir þjóða, sem eiga sína djúpu og ríku sögu og menningu,og  sem vilja berjast fyrir sjálfstæði sínu.  Það myndi sæma betur öllum þeim sem vilja berjast fyrir mannréttindum og lýðræði að taka málstað þessara þjóða og leita pólitískra lausna sem tryggja rétt þeirra til að ráða málum sínum sjálfar.

(Greinin birtist í Mbl. 11. ágúst 2008.)

Viðbót:  Hér er áhugaverð greining á stöðu mála af vef CNN sjónvarpsstöðvarinnar bandarísku http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/08/11/georgia.russia.oakley/index.html

 

Athugasemdir

[Þorsteinn Briem, 11.8.2008 kl. 14:35]

Fjandi er Óli Stef fáfróður,
fjasgjarn þó og lafmóður,
úti í Móa,
eltir spóa,
larfurinn einn stór ljóður.

[Ágúst Ásgeirsson, 11.8.2008 kl. 19:00]

Skiptir einhverju hver afstaða manna til stórveldanna eða austurs og vesturs er? Njóta ekki landamæri Georgíu alþjóðlegrar viðurkenningar? Yfir þau hefur KGB-foringinn gamli,  Pútín, sent her sinn. Hvernig ætlarðu að réttlæta það, Árni. Þetta heitir á mannamáli innrás í annað ríki, ekki satt?

Rússum er náttúrulega í mun að sýna öllum  lýðveldunum innan rússnesku landamæranna sem æskja sjálfstæðis að þau skuli halda sig á mottunni - Rauði herinn með allri sinni drápstækni og yfirburðum verði sendur tafarlaust á vettvang. Er óvarlegt að álíta að innrásin í Georgíu sé liður í þeirri pólitík - nokkurs konar forvarnaraðgerð?!?

Það er réttlát afstaða að minna á málstað og vilja Osseta og Abkhasa til sjálfstæðis. En ætli Rússar verði ekki með síðustu mönnum til að samþykkja slíkt?  Því gæti ég trúað.

[Steinn Hafliðason, 11.8.2008 kl. 20:54]

Rússarnir geta léttilega farið fram með góðu fordæmi og gefið Tétjéníu sem er næsta ríki við Ossetíu sjálfstæði og síðan er auðvitað Norður Ossetía sem er hluti af þessu ríki innan landamæra Rússlands. Það er eitthvað sem segir mér að Rússar séu að sækjast eftir einhverju öðru en að tryggja Ossetíu sjálfstæði.

[Jón Valur Jensson, 11.8.2008 kl. 23:50]

Ertu hrokkinn í gamla gírinn, Árni minn? Ég mæli með greinunum hans Júlíusar Sigurþórssonar sem mótefni gegn þessum einhliða skrifum þínum, og er hann þó vegna óhjákvæmilegs raunsæis gagnvart útþenslustefnu og hörku Rússanna beinlínis að leggja til, að Grúsar gefist upp og afhendi Rússum Abchazíu og S-Ossetíu! Ekki stefnir þó í þá átt, að séð verði, heldur algera knosun Georgíu, nema utanaðkomandi hervald mæti á svæðið. En þorir NATO því? – Sjálfur blogga ég einnig um efnið í kvöld (þótt ekki fái lengur [af félagspólitískum friðkaupaástæðum?] að sjást í Umræðunni/Völdum bloggum – en smellið á nafn mitt!).

[Árni Þór Sigurðsson, 12.8.2008 kl. 07:37]

Það hefur ekki hvarflað að mér að afskipti Rússa í deilunni í Kákasus helgist af sérstökum stuðningi þeirra við sjálfstæðisbaráttu Osseta eða Abkhasa.  Og ég hef aldrei haldið því fram.  En sannarlega bera stjórnvöld í Georgíu heldur enga virðingu fyrir sjálfsákvörðunarrétti þjóðanna.  Minn málflutningur lýtur að rétti þessara þjóða til að ráða sínum málum sjálfar, BURTSÉÐ frá hernaði Rússa og Georgíumanna, sem vitaskuld er hörmulegur.  Og ég gagnrýni að menn skuli ekki geta rætt sjálfstætt um sjálfstæðisrétt þessara þjóða, sem er kveikjan að átökunum á svæðinu, án þess að skipa sér í fylkingar með eða móti Rússum, Georgíumönnum, Bandaríkjamönnum eða NATO.  Hverjir eru hrokknir í "gamla gírinn"?