... úti er ævintýri

Hið gegndarlausa dramb og græðgi sem hefur einkennt fjármálamarkaðinn hér á landi og um allan hinn vestræna heim undanfarin allmörg ár hefur nú leitt til hins viðbúna falls.  Margir hafa vissulega staðið í þeirri barnslegu trú að vöxturinn gætu varað að eilífu, honum væru engin takmörk sett og að verðmætasköpun í gegnum kaup og sölu verðbréfa og hvers konar pappíra væri jafn traust og framleiðsluaukning í atvinnulífinu.  Þeir sem hvað hæst hafa talað um yfirburði hins frjálsa markaðar og um leið talað niður hvers konar opinber afskipti verða nú að játa sig sigraða.  Sumum þykja það dapurleg örlög, öðrum gráglettin. 

Hver fjármálarisinn á fætur öðrum riðar til falls eða er fallinn og jafnvel tryggingafélög hafa spilað svo hátt að stjórnvöld sjá sig knúin til að bjarga þeim frá gjaldþroti.  Björgunaraðgerðir Bandaríkjastjórnar (ath. nýfrjálshyggjumannsins George W. Bush!) eru svo umfangsmiklar að engin fordæmi eru til fyrir öðrum slíkum.  En hverjum er verið að bjarga?  Að undanförnu hefur almenningur lent í miklum hremmingum, misst húsnæði eða lent í verulegum fjárhagskröggum vegna fjárhættuspilsins sem bankar fyrst og fremst hafa stundað, kjör almennings hafa versnað – en hver var að spá í það?  Það er ekki fyrr en fjármagnseigendur, fjárfestar og risarnir í bandarísku fjármálakerfi lenda í hremmingum, eru orðnir svo flæktir í eigin spákaupmennsku, að stjórnvöld taka við sér.  Þeim þarf að bjarga.  Þetta hefur verið kallað „sósíalismi fyrir hina ríku“.

Fjármálakreppan (- og það er kreppa hvað sem hver segir!) á rætur að rekja til kerfisbundinnar spákaupmennsku og í takmarkalausu sjálfstrausti á hæfileika markaðarins til að stilla sig af.  Og markaðurinn hefur fundið sífellt nýjar leiðir og aðferðir til að hafa áhrif á og spá í gengi hlutabréfa og gjaldmiðla og hin blindna trú stjórnvalda á Vesturlöndum á hið frjálsa markaðshagkerfi hefur jafnframt haldið þeim frá því að setja skýrar leikreglur og að setja markaðnum skorður.  Eftirlitsstofnanir hvers konar hafa því miður brugðist trausti almennings einfaldlega vegna þess að þar halda í of ríkum mæli um stjórnartaumana trúbræður stórlaxanna á fjármálamarkaði sem lifa fyrir kennisetninguna: ekkert má trufla markaðinn!  En nú er svo komið að jafnvel leiðarahöfundur Financial Times kallar á aðgerðir hins opinbera.  Öðruvísi mér áður brá!

En hvert liggur leiðin héðan?  Sumir vonast vafalaust til þess að fjármálakreppan nú sé aðeins hefðbundin sveifla í hagkerfinu og að við eigum afturkvæmt til hinna góðu daga þegar græðgin, eyðslan og spákaupmennskan var uppspretta skjótfengins gróða – fyrir suma.  Og að opinberir aðilar, sem hafa þurft að koma til bjargar, dragi sig til baka og láti nú markaðnum eftir að „stilla sig af“.  En um það yrði engin sátt.  Þvert á móti verður að herða á hlutverki hins opinbera á fjármálamarkaðnum.  Stórefla þarf eftirlitsstofnanir og tryggja sjálfstæði þeirra frá „hinum frjálsa markaði“.  Það verður líka að setja miklu strangari leikreglur sem m.a. takmarka möguleikana til eyðileggjandi spákaupmennsku og það þarf einfaldlega að banna skaðlegustu markaðstækin.  Eins og verið er að gera í Bandaríkjunum, Bretlandi og víðar um þessar mundir.  Það er augljóst að hið opinbera hefur ríku hlutverki að gegna í framtíðinni á fjármálamarkaði.  Bæði með því að móta leikreglur en einnig sem beinn þátttakandi, t.d. með öflugum rekstri Íbúðalánasjóðs en jafnvel einnig með stofnun viðskiptabanka.  Hin takmarkalausa trú á hlutverk fjármálamarkaðarins í hagkerfinu sem hefur tröllriðið öllu hér á Vesturlöndum undanfarna áratugi, hefur beðið hnekki – ævintýrið er úti.  Og þar með kann brautin að vera rudd fyrir jarðbundnari hugsun í efnahagsmálum, sem m.a. hugar að raunverulegri og sjálfbærri verðmætasköpun öllum almenningi til handa.  Staðreyndin er nefnilega sú að hið frjálsa markaðshagkerfi hefur ekki leitt til aukins hnattræns hagvaxtar, heldur þvert á móti aukið samþjöppun auðs í efsta lagi samfélagsins og leitt til misskiptingar og óstöðugleika.  En nú þarf að snúa við blaði - hér er sannarlega verk að vinna.

Greinin birtist í 24stundum föstudaginn 26. september 2008.

Athugasemdir

[Guðbjörn Guðbjörnsson, 28.9.2008 kl. 09:28]

Sæll Árni Þór

Að mörgu leyti fín grein hjá þér. Auðvitað er um brotsjó að ræða á hið "kapítalíska" kerfi og aðeins hægri menn í "bullandi afneitun" - sem því miður virðist vera nokkuð af - viðurkenna ekki að svo sé.

Skipið er þó minna laskað en menn telja og langt frá því að sökkva. Vélin er í gangi, en stjórntækin og kallinn í brúnni er eitthvað ringlaður og reyndar öll áhöfnin eru taugaveikluð eftir höggið - enda ekki á hverjum degi, sem slíkt dynur á. Gefum þessu smátíma áður en við seljum skipið í brotajárn. Nokkrir dagar í slipp og við verðum aftir komnir á fullt "stím" - þökk sé bullandi atvinnuuppbyggingu í landinu og vonandi samstöðu landsmanna.

Ég tel þína hugmynd um að endurvekja ríkisbankana ekki vera það sem þarf. Rétt er hins vegar að auka og bæta þarf eftirlit með bönkum og fjármálastofnunum og setja skýrar reglur um hluti á borð við skortsölu og gengdarlausa græðgi yfirleitt o.s.frv.

Ég vil ekki gera þér skoðanir upp, en ég held að það séu fáir sem vilja afturhvarf til fyrri tíma kerfis á Íslandi þegar ríkisrekstur tröllreið mörgum atvinnuvegum. Flestir held ég vilja að núverandi kerfi verði bætt og lagfært. Ákaflega varlega verður að fara í frekari einkavæðingu og tilfærslu verkefna frá hinu opinbera yfir í einkarekstur.

Það kerfi sem við búum við í dag kann að vera gallað, en það er hátíð miðað við alræðiskerfi kommúnista hér áður fyrr. Líkt og margir sjálfstæðismenn vinstra megin í flokknum og fyrir miðju hans er ég talsmaður blandaðs hagkerfis, þar sem kostir beggja kerfa eru fullnýttir. Það hefur of lítið farið okkur og skoðunum okkar innan flokksins undanfarið 15 ár. Það mun breytast á næsta landsfundi. 

Undirritaður stundaði nám í Austur-Þýskalandi og getur því trútt um talað varðandi galla öfga vinstristefnu í framkvæmd. 

[Árni Þór Sigurðsson, 28.9.2008 kl. 09:53]

Sæll Guðbjörn og takk fyrir ágæta og málefnalega athugasemd.  Ég bjó sjálfur um tíma í Sovétríkjunum sálugu og hef engan áhuga á þess konar stjórnskipulagi og hef aldrei haft.  Hins vegar held ég að menn megi ekki fara offari gegn opinberum rekstri, ríkis eða sveitarfélaga, og mér finnst þú vera sama sinnis.  Hugmynd mín um opinberan viðskiptabanka kemur til vegna stöðunnar nú, og það kæmi mér ekkert á óvart þótt ríkið yrði að hlutast til um rekstur einhvers bankans, eða öllu heldur eigenda þeirra, áður en langt um líður.  En vonum í lengstu lög að til þess komi ekki.

[Guðbjörn Guðbjörnsson, 28.9.2008 kl. 13:12]

Sæll aftur! Sem ungur maður sá ég frjálshyggjuna sem lausn á öllum vandamálum heimsins. Trú mín á markaðslausnum styrktist við dvöl mína í Austurþýska alþýðulýðveldinu. Það var einkennilegt að vera hægri maður í því landi. Með tíð og tíma og meiri þroska hef ég séð að fara á varlega í allar breytingar, hvaða nafni sem þær nefnast og þá ekki síst m.t.t. þess að við höfum nú þegar gengið ansi langt í einkavæðingu og einkarekstri hjá hinu opinbera.

Hins vegar má þjóðfélagið þó aldrei staðna. Markaðslausnir koma til greina í heilbrigðiskerfinu og menntakerfinu og annarsstaðr, en trú mín er að stór hluti þeirra verkefna, sem enn eru hjá ríkinu verði það áfram.

Stjórnmál eiga í eðli sínu að vera "pragmatísk" en ekki trúarlegs eðlis, þótt tilfinningar blandist að sjálfsögðu alltaf inn í allar ákvarðanir okkar!