„Að láta reyna á“ – hvað?

Viljum við að Ísland gangi í Evrópusambandið eða viljum við það ekki?  Um það bil svona einföld ætti spurningin í Evrópuumræðunni að vera að mínum dómi.  Það þýðir vitaskuld ekki að svarið sé einfalt – nei það er flókið í hugum flestra, þótt vissulega séu þeir til sem eru trúaðir aðdáendur eða andstæðingar Evrópusambandsaðildar Íslands.  Spurningin um gjaldmiðilinn er á hinn bóginn flóknari.  Þar þarf að spyrja hvort upptaka evru myndi laga ástand efnahags- og atvinnumála til frambúðar og vera betra hagstjórnartæki.

Í umræðunni er farið að bera talsvert á því sjónarmiði að „við þurfum að láta reyna á hvað við fáum í aðildarviðræðum við Evrópusambandið“.  Þetta er að mínu viti helber bábylja.  Eða á hvað ætlum við að láta reyna?  Hvernig við getum komist undan skilmálum Evrópusambandsaðildar?  Ætlum við að sækja um „íslenskt ákvæði“ rétt eins og í Kyoto?  Þar sem Ísland yrði undanþegið grundvallarlögum og reglum Evrópusambandsins?  Að Ísland verði eins konar „heiðursfélagi“ í Evrópusambandinu á sérkjörum?  Þessi nálgun á Evrópumálin er villandi og til þess eins fallin að slá ryki í augu fólks og byrgja því sýn.

Sannleikurinn er vitaskuld sá að aðildarskilmálar Evrópusambandsins liggja í öllum meginatriðum ljósir fyrir.  Öll lög, reglur og sáttmálar sem aðildarríki þurfa að uppfylla eru aðgengilegar hverjum sem vill.  Þannig er t.d. alveg ljóst að við þurfum að undirgangast sameiginlega sjávarútvegsstefnu Evrópusambandsins og kvótarnir verða ákveðnir í Brussel.  Ennfremur liggur fyrir að við munum missa sjálfstæði okkar til að gera viðskiptasamninga við þriðju ríki, t.d. Bandaríkin og Kína.  Og það sem meira er: við verðum ekki sjálfkrafa aðilar að myntbandalagi Evrópu með ESB-aðild, til þess þurfum við að uppfylla kröfur myntbandalagsins um efnahagslegan stöðugleika, skuldir þjóðarbúsins, lága verðbólgu og vexti.

Á undanförnum árum hefur Evrópusambandið í æ ríkara mæli gerst boðberi markaðsfrjálshyggjunnar.  Þannig hefur framkvæmdastjórnin gert nokkrar atlögur að því að innleiða markaðslögmálin inn í velferðarþjónustuna, m.a. í heilbrigðisþjónustu.  Og hinn félagslegi Íbúðalánasjóður, sem hefur tryggt öllum almenningi hér á landi húsnæðislán á viðunandi kjörum, er nú sérstakur þyrnir í augum Evrópusambandskerfisins.  Í því ljósi er það sérstakt undrunarefni hvað Jafnaðarflokkurinn hér á landi hefur gerst skilyrðislaus stuðningsaðili ESB-aðildar.

Það er að sjálfsögðu eðlilegt að það séu skiptar skoðanir um það hvort við eigum að ganga í Evrópusambandið eða ekki.  Og vitaskuld á að skiptast á skoðunum og röksemdum um kosti þess og galla – því það eru sannarlega bæði kostir og gallar við Evrópusambandsaðild.  En menn eiga ekki að láta eins og við Íslendingar getum fengið aðild á einhverjum öðrum forsendum en aðrir, að það geti verið um einhverja „íslenska heiðursaðild“ að ræða, eitthvað sérstakt sem gætum fengið fram í aðildarviðræðum.  Engu slíku er til að dreifa.  Aðildarviðræður munu fyrst og fremst snúast um tímasetningar, þ.e. hvenær aðild tæki gildi og hvenær við þyrftum að fullu að vera búin að innleiða alla skilmála, þ.m.t. hina sameiginlegu sjávarútvegsstefnu.  Það er best að horfast í augu við þessa staðreynd og láta umræðuna snúast um grundvallaratriðin við aðild að Evrópusambandinu en ekki einhverjar hugarórar um hugsanlega sérmeðferð, sem reynist ekkert annað en tálsýn og óraunverulegar hillingar.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 28. sept. 2008.