Fær leið

Hugmyndir Þórólfs Matthíassonar prófessors í hagfræði, um að við tökum upp norskar krónur, er athyglisverð.  Hún er að vísu ekki alveg ný af nálinni og hefur verið sett fram áður á undanförnum mánuðum.  En hún fær nú aukinn þunga þegar hagfræðiprófessor viðrar hana nú þegar við erum í miðjum öldudal bankakreppunnar.

Mörgum hættir til að gera íslensku krónuna að blóraböggli og gefa jafnvel í skyn að við hefðum aldrei lent í þeim hremmingum sem við glímum nú við ef við hefðum haft annan gjaldmiðil, t.d. evru.  Það verður að vísu ekki séð að útrásarvíkingarnir og spákaupmennirnir hefðu hagað sér öðruvísi þótt gjaldmiðillinn hefði verið annar, að mönnum hefði ekki tekist að skuldbinda íslenska þjóð með öðrum gjaldmiðli.  Miklu fremur er íslenska krónan fórnarlamb í þessu umróti öllu.

Á hitt verður að líta að það er rétt að íslenska krónan er afar smár gjaldmiðill með lítið hagkerfi á bak við sig.  Þess vegna er ekki óeðlilegt að því sé velt upp hvort við eigum aðrar leiðir færar í gjaldmiðilsmálum til framtíðar en íslenska krónu.  Veruleg rök mæla þó með því að við notumst við íslenska krónu áfram meðan við erum að koma okkur út úr mesta óveðrinu, m.a. til að styrkja stöðu útflutningsatvinnugreinanna og ferðaþjónustu, og um leið til að draga úr einkaneyslu og viðskiptahalla.

En þegar fram í sækir getur verið nauðsynlegt að við ræðum fordómalaust um framtíðarskipan gjaldmiðilsmála.  Þar eru hugmyndir prófessors Þórólfs eðlilegt innlegg.  Staðreyndin er sú að norskt atvinnulíf er að mörgu leyti mun líkara því íslenska en atvinnulíf evrusvæðisins.  Norska krónan stendur styrkum fótum og hefur öflugt hagkerfi á bak við sig.  Vel mætti hugsa sér að leitað yrði til Norðmanna strax um gjaldmiðilssamstarf, t.d. með því að binda íslensku krónuna þeirri norsku, en slíkt samstarf mætti svo þróa áfram yfir í einn sameiginlegan gjaldmiðil.  Engin ástæða er til að ætla annað en að Norðmenn væru reiðubúnir til að skoða þessa leið með okkur Íslendingum á jákvæðan hátt.

Vill norsku krónuna inn

Nú þarf að byggja á bjargi

Samfélagið hefur orðið fyrir áfalli og stendur á krossgötum.  Sjálft þjóðskipulagið stendur á krossgötum.  Nýfrjálshyggjan sem hefur riðið húsum um öll Vesturlönd mörg undanfarin ár er hrunin, hún reyndist byggð á sandi. Hún var nöguð í sundur innanfrá.

Stjórnvöld standa nú í björgunaraðgerðunum miðjum.  Mikið er rætt um að nú sé ekki tími til að leita að sökudólgum, því allir kraftar verði að fara í björgunina sjálfa og svo uppbyggingarstarf.  Þetta má til sanns vegar færa.  Á hinn bóginn er í mínum huga alveg ljóst hver sökudólgurinn er, það er ekki einhver einn eða nokkrir einstaklingar, það er heil hugmyndafræði og pólitísk stefna sem því miður hefur verið fylgt nær gagnrýnislaust sem augu okkur eiga að beinast að, nú þegar við þurfum að byggja upp að nýju.

Græðgin og drambið, gróðahyggjan hefur verið hafin upp á stall, ímyndin um að velmegun og vöxtur gæti varað að eilífu, dansinn í kringum gullkálfinn myndi engan enda taka.  Og það eru ekki bara þeir sem þar hafa verið í fararbroddi sem gjalda nú fyrir skipbrot þessara gilda.  Nei, það er þjóðin öll.  Um allt samfélagið er fjöldi fólks sem býr nú við mikla óvissu um framtíðina.  Þess vegna er brýnt að menn hugsi ekki bara um peninga, um fjármuni sem hafa farið forgörðum þó þeir skipti máli, heldur ekki síður um hið félagslega, um andlega líðan einstaklinga, fjölskyldna og raunar þjóðarinnar allrar.  Við þurfum að vinna með kvíðann og angistina sem hefur búið um sig í hjörtum þúsunda Íslendinga.  Margir hafa tapað umtalsverðum sparnaði, og margir hafa misst vinnuna eða munu verða atvinnulausir á næstu mánuðum.  Þetta er staða sem við Íslendinga höfum ekki staðið frammi fyrir um margra áratuga skeið, ef nokkru sinni.

Við tekur uppbygging og endurreisn íslensks samfélags.  Nú verðum við að byggja á bjargi.  Samhjálpin verður að vera leiðarstef hins endurreista samfélags.  Og við megum ekki vera feimin við að setja skýrar reglur um fjármálastarfsemina þar sem hagsmunir alls almennings eru hafðir að leiðarljósi en ekki fjárfesta og spákaupmanna.  Velferðarkerfið þarf að efla.  Ný gildi þarf að hefja til vegs og virðingar, gildi samstöðu, réttlætis, jöfnuðar og umhyggju fyrir einstaklingum og náttúru.  

Reynslan er harður húsbóndi.  En einmitt nú er hún dýrmætari en oftast áður.  Við skulum hafa hana í farteskinu þegar við hefjum uppbyggingarstarf, við skulum öll taka höndum saman um að kasta nýfrjálshyggjunni á "öskuhauga sögunnar" og hefja raunverulega félagshyggju í öndvegi.  Þannig mun okkur best farnast.

 

Ber er hver að baki....

Í öllum bölmóðinum sem hefur einkennt alla samfélagslega umræðu undanfarið, eðilega, barst ljósglæta í gærmorgun þegar tilkynnt var að rússnesk stjórnvöld hefðu tekið jákvætt í málaleitan forsætisráðherra að veita Íslandi lánafyrirgreiðslu.   Það er svolítið skondið að fylgjast með viðbrögðum í fjölmiðlum við þessum tíðindum.

Forsætisráðherra lét þau orð falla á blaðamannafundi að nú þyrfti að leita "nýrra vina" á tímum þegar aðrir slíkir hefðu brugðist.  Fór ekki framhjá neinum að þar vísaði ráðherrann einkum til Bandaríkjanna. Það hefur raunar lengi verið pólitískur ágreiningur um það hér á landi, að hve miklu leyti við ættum að halla okkur að Bandaríkjamönnum, þótt lengstum hafi ráðandi stjórnvöld valið þann kost.  Skemmst er að minnast heiftarlegra viðbragðra íslenskra stjórnvalda þegar Bandaríkjamenn ákváðun einhliða að loka herstöðvum sínum hér á landi og voru þeir þá sakaðir um að bregðast langri vináttu.  Og var fylgiskpekt íslenskra stjórnvalda við Bandaríkin þegar kom að innrásinni í Írak okkur til heilla?  Vinir okkar Bretar hafa ekki verið reiðubúnir að veita okkur lánafyrirgreiðslu en hafa nú tilkynnt að þeir muni höfða mál á hendur íslenskum stjórnvöldum vegna innistæðutrygginga í íslenskum bönkum í Bretlandi.

Þegar Rússar nú segjast taka málaleitan Íslendinga jákvætt má búast við að þeir telji sig geta ávaxtað umrædda fjármuni nokkuð örugglega með því að lána Íslendingum.  Þeir kunna meira fyrir sér í alþjóðasamskiptum en svo að halda að slíkri lánafyrirgreiðslu geti fylgt pólitískar skuldbindingar.  Það er líka hollt að rifja upp að þetta er ekki í fyrsta skipti sem Rússar sýna Íslendingum velvilja.  Má þar nefna að Sovétríkin sálugu voru fyrst eða meðal fyrstu ríkja til að viðurkenna sjálfstæði Íslands árið 1944.  Þegar við stóðum í þorskastríði við Breta og markaðir okkar lokuðust þar reyndus Rússar haukar í horni.  Og á sjötta áratugnum þegar við áttum í miklum erfiðleikum með að flytja út sjávarafurðir, m.a. Bandaríkjanna, opnaði sovéski markaðurinn fyrir íslenskar afurðir.  Þannig höfum við um langt árabil átt í miklum og góðum viðskiptum við Rússland.  Þeim viðskiptum hafa aldrei fylgt pólitískar skuldbindingar.

Norðmenn hafa tekið við sér.  Það vakti reyndar athygli að fjármálaráðherra Noregs, ágæt vinkona mín Kristín Halvorsen, sagði við norska fjölmiðla að íslensk stjórnvöld hefðu ekki snúið sér til þeirra með beiðni um aðstoð en ef slík beiðni bærist yrði henni tekið jákvætt.  Þetta er athyglisvert, því áður höfuð íslenskir ráðamenn sagt að það væri alls staðar lokað á lánafyrirgreiðslu gagnvart Íslendingum.  Nú er um að gera að leita til Norðmanna enda standa þeir okkur næst allra þjóða.

Þegar á heildina er litið segir það sig sjálft að það er farsælast að eiga heiðarleg samskipti við aðrar þjóðir, á sviði stjórnmála, viðskipta og menningar, án fordóma og taka þar sjálfstæða afstöðu.  Samstaða um eitt mál í dag þarf ekki að þýða fylgispekt við annað mál á morgun og þannig á það heldur ekki að vera. Það er hins vegar, í þessum hremmingum öllum, að hafa í huga að ber er hver að baki...  ... nema sér bróður eigi.

"Við förum í gegn um þetta saman"

Flestir þeir sem ég hef heyrt í og séð frá eru samdóma um að ræða Steingríms J. Sigfússonar, formanns VG hafi skarað framúr í umræðum á Alþingi í gærkvöldi um stefnuræðu forsætisráðherra.  Sumir segja að ræða Steingríms sé sú sem Geir hafi átt að flytja!  Ótvírætt er að Steingrímur talaði kjark í þjóðina, gagnrýndi vitanlega það ástand sem nú er uppi og þá stefnu sem m.a. hefur leitt til þess.  En um leið sýndi hann ótvíræða forystuhæfileika og lýsti mikilvægi þess að þjóðin snúi nú bökum saman og takist í sameiningu á við vandann.  Og hann bauð fram krafta Vinstrihreyfingarinnar - græns framboð í því þjóðarátaki.  Það er ábyrgðarhluti að hafna slíku boði, ,jafnvel þótt ríkisstjórnin hafi góðan meirihluta á Alþingi.  Nú snýst málið einmitt um að stjórnmálalífið standi saman og heiti á samfélagið allt að gera slíkt hið sama.  Ég sé fulla ástæðu til að birta ræðu Steingríms J. Sigfússonar hér á bloggsíðunni, hún er góð og gagnleg lesning.

Ræða Steingríms J. Sigfússonar eftir stefnuræðu forsætisráðherra:

"Góðir landsmenn.

Vofa gengur nú ljósum logum um hinn kapítalíska heim. Það er ekki vofa kommúnismans sem skrifað var um á nítjándu öldinni, nei, það er vofa kapítalismans sjálfs.

Í flestum vestrænum löndum standa nú yfir neyðaraðgerðir, þar sem gripið er til gríðarlegra fjármuna úr almannasjóðum til að afstýra algjöru hruni nýfrjálshyggju-kapítalismanns. Hugmyndafræðin sem vildi færa nánast öll verkefni samfélagsins með einkavæðingu yfir til markaðarins, hataðist við alla reglusetningu frá hinu opinbera, vildi í raun ekkert af ríkisvaldinu hefur nú étið sjálfa sig upp innanfrá og skríður undir pilsfald hins opinbera. Nýfrjálshyggjubyltingin er að éta börnin sín, enda hefur Hannes Hólmsteinn ekki skrifað blaðagrein í margar vikur.

Lærdómar heimskreppunnar miklu um 1930 eru nú rifjaðir upp og eðlilega spyrja margir sig í forundran: Hvernig gat mannkynið verið svona heillum horfið og vitlaust að glata reynslunni frá þeim hildarleik og endurtaka að verulegu leyti sömu mistök sem voru fólgin í hinni blindu trú á markaðinn?

Er það ekki undarlegt, góðir áheyrendur, að á nokkurra áratuga eða hálfrar til einnar aldar fresti hið mesta, skuli þessi skrítna skepna, Homo Sapiens, sem þýtt hefur verið; sem hinn viti borni maður, þurfa að læra allt upp á nýtt, læra það að hún græðgin, hann hrokinn og það siðleysið eru ekki góðir ferðafélagar í þróun mannlegs samfélags?

Hér uppi á Íslandi er staðan sú að allt frá því fyrir mitt ár 1991 hafa setið hægri sinnaðar ríkisstjórnir undir forystu Sjálfstæðisflokksins, með aðild; fyrst Alþýðuflokksins sáluga, síðan Framsóknarflokksins í tólf ár og nú Samfylkingarinnar og fylgt þessum sömu leiðarljósum.

Við Íslendingar erum staddir í versta ólgusjó efnahags- og þjóðmálaupplausnar sem við höfum lent í a.m.k. um áratuga skeið, ef ekki í raun og veru nokkru sinni síðan við endurheimtum fullveldi og sjálfstæði. Ég held að maðurinn í Múrbúðinni hafi skilist, þegar hann sagði efnislega að vandinn væri sá að útrásar- og bankastrákarnir væru búnir að skuldsetja okkur, íslenska þjóðarbúið, upp í rjáfur og við afleiðingar þess væri nú að glíma. En; fjármálageirinn og viðskiptalífið bera hér ekki ein sök. Leikvöllurinn var lagður með pólitískum ákvörðunum, með einkavæðingu ekki síst banka, með sömu blindu trúnni á markaðinn. Útrásarvíkingarnir voru þjóðhetjur, stjórnvöld hældust um af afrekum sínum, mikluðust af góðæri og velgengni. Ísland var að sigra heiminn. Hvernig má það þá vera að nú; um mánaðarmótin september október 2008 skuli fjármálakerfi landsins riða til falls, kaupmáttur og eignir almennings brenna upp í óðaverðbólgu, með gengishruni og sökum okurvaxta. Þetta átti ekki að fara svona var það?

Hægri menn tala gjarnan þannig, þegar mestur er á þeim gállinn, að þeir einir kunni með peninga að fara. Þeir einir geti stjórnað fjármálum sveitarfélaga eða ríkis þannig að vel fari og ábyrgt sé. Ekki vantar það á Íslandi að hægri sinnaðir stjórnmálamenn hafi ekki haft völdin síðastliðin rúm 17 ár. Það eru ekki vinstri stjórnir sem hafa á þessum tíma gert Ísland að skuldugasta hagkerfi meðal þróaðra þjóða.

Nei, það eru ekki sósíalistar, græningjar, anarkistar, marxistar eða reynslulitlir unglingar sem hér hafa vélað um, það eru Davíð Oddsson, Jón Baldvin Hannibalsson, Halldór Ásgrímsson, Geir H. Haarde og nú upp á síðkastið með honum Ingibjörg Sólrún Gísladóttir; Það eru Sjálfstæðisflokkurinn, Alþýðuflokkurinn sálugi, Framsóknarflokkurinn og nú Samfylkingin sem bera hér pólitíska ábyrgð.

Auðvitað gerir hin alþjóðlega fjármálakreppa ástandið illt verra en ég fullyrði það hér að þó hún hefði alls ekki komið til þá ættum við Íslendingar engu að síður í miklum vanda.

Ef það er eitthvað eitt sem ég, sem formaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs, er umfram annað virkilega stoltur af, þá er það það hvernig Vinstrihreyfingin – grænt framboð hefur sjálfri sér samkvæm fjallað um þessi mál og eins þótt tíska og tíðarandi hafi verið okkur mótdræg. Nú sýnist mér heldur betur vera orðin þar breyting á. Þegar hægri maðurinn Sarkosý Frakklandsforseti vill setja niður nefnd til að endurskoða Kapítalismann er heldur betur stungin tól.

En nú er, góðir landsmenn, komið eins og komið er. Því miður. Og það veitir mér afar takmarkaða ánægju þó ég geti sagt með réttu að við, Vinstri – græn, höfum, allt frá árunum 2004-5 bent á hvert stefndi. Við höfum flutt á hverju einasta þingi tillögur um að ráðist yrði í aðgerðir til að endurheimta efnahagslegan stöðugleika, stöðva skuldsetningu þjóðarbúsins, ná tökum á ástandinu og koma þjóðarskútunni á rétta stefnu. Það gremjulega, það sorglega, það dýrkeypta  er auðvitað, að þetta þurfti aldrei, og átti aldrei að fara svona.

En við erum þar sem við erum, góðir landsmenn. Gert er gert og liðið er liðið og nú er að takast á við hlutina. Nú verðum við að hugsa í lausnum. Áhöfn á lekum bát sest ekki niður til að velta því fyrir sér hvers vegna fór að leka, hún fer strax að ausa. Nú verðum við að sameina kraftana. Við verðum að vinna saman. Við verðum að slíðra vopnin, hvort sem heldur er í pólitískum skylmingum eða í bolabrögðum úti í viðskiptalífinu og sameinast um það stóra verkefni að vinna okkur í gegnum og út úr vandanum og inn í framtíðina.

Ég eyði hér ekki orðum á framsöguræðu forsætisráðherra. Í henni var; því miður ekkert. Nema þá gamansemin um hvað ríkisstjórnin hafi góð tök á hlutunum -  nema þetta hafi af misgáningi verið ræðan frá því í fyrra?

Ég eyði þaðan af síður orðum í málflutning Samfylkingarinnar að undanförnu. Orka þeirra fer fyrst og fremst farið í eitt: að níða niður gjaldmiðilinn og útmála hversu ónýtur hann er. Heldur betur það sem krónan þarf á að halda. Ekki lækkar greiðslubyrði erlendra húsnæðis- og bílakaupalánanna við það.

Við í Vinstrihreyfingunni – grænu framboði höfum unnið aðgerðaáætlun í 20 liðum sem er tilbúin í okkar fórum, sem við getum lagt á borðið með okkur.

Ríkisstjórn Íslands verður nú á næstu sólahringum að svara því hvort hún treysti sér til og hefur bolmagn og styrk, kjark og sjálfstraust til, að leiða endurreisnaraðgerðir í okkar þjóðarbúskap. Ef ekki, þá verður þar að verða breyting á, með hvaða hætti sem það getur gerst. Við Vinstri græn erum tilbúin, tilbúin til að axla ábyrgð og leggja okkur sjálf undir ef það má verða að liði og með hvaða hætti sem það getur gerst. Ég persónulega er tilbúinn til að leggja sjálfan mig undir. Ég hef af því litla gleði, hafandi helgað stjórnmálum stærstan hluta minna fullorðinsára og hafandi setið hér á Alþingi í 25 ár að aðstæðurnar skuli vera þessar.

Við verðum að ganga í að leysa gjaldeyriskreppuna og stöðva fall krónunnar. Takist það ekki innan fárra daga verður gjaldeyrisviðskiptum sjálfhætt og eins gott að stöðva þau formlega.

Við verðum að fullvissa almenning um að innistæður landsmanna í innlendum viðskiptabönkum og sparisjóðum verði tryggðar og að í þeim efnum sé ástæðulaust að óttast.

Við verðum að ná hratt niður verðbólgu og lækka vexti, við lifum ekki veturinn hvað þá lengur við óbreyttar aðstæður.

Við verðum að veita fé í umferð þannig að almenningur fyrirtæki og stofnanir fá eðlilega bankaþjónustu og hjól samfélagsins og þjóðarbúskaparins geti snúist áfram.

Við verðum að verja lífskjörin og stöðu heimilanna eins og nokkur kostur er og afstýra því að fólk fari umvörpum að missa húsin sín og komast í þrot. Í því efni verðum við að beina þeim mætti sem við höfum til þeirra sem standa höllustum fæti. Þeir sem betur eru settir verða að sjá um sig. Tekjulágt fólk, ungt skuldsett fólk, einstæðir foreldrar, aldraðir og öryrkjar sem hafa einan saman lífeyri til að framfleyta sér og aðrir hópar sem lakast eru settir verða að vera í forgagni við aðstæður sem þessar.

Og síðast en ekki síst verðum við að slá óvígri skjaldborg um velferðarþjónustuna. Nú reynir á velferðarkerfið, það er aldrei dýrmætara en á erfiðum tímum.

Góðir landsmenn! Það hefur oft verið meira gaman að koma til Alþingis á fögrum haustdegi og hefja hér störf. Það var lítið um bros í þingsalnum í gær. Alvara málsins er öllum ljós.

Við Íslendingar verðum að horfast í augu við veruleikann eins og hann er, afneitun eða sjálfsblekking gerir aldrei nema illt verra.

En; við skulum ekki missa kjarkinn.

Ég segi við ykkur góðir landsmenn þar sem þið sitjið og hlustið eða horfið.

Ekki missa móðinn

Ekki gefast upp

Við förum í gegn um þetta saman

Það er líka þannig að margt mun leggjast með okkur

Við eigum enn fiskimiðin og tæki mannafla og þekkingu til að nýta þau.

Við eigum enn landbúnað og matvælaiðnað sem sér fyrir um hálfri fæðuþörf þjóðarinnar

Við eigum útflutningsiðnað og tækniþekkingu í matvæla- stoðtækja- lyfjaiðnaði o.fl.ofl.

Við eigum þetta dásamlega og orkuríka land sem útlendingar vilja sækja heim og sem sér okkur fyrir ljósi og hita

Við eigum í ríkulegum mæli ein eftirsóttustu gæði jarðarinnar sem nú eru að verða, hreint vatn

Við erum ung og vel menntuð þjóð

Við erum dugleg þjóð og teljum ekki eftir okkur að vinna mikið svo lengi sem vinnu er að hafa

Við eigum tungu okkar, menningu og rætur og þangað sækjum við styrk, sjálfsvitund og sjálfstraust

Við eigum hvert annað, við hjálpumst að, við styðjum hvert annað innan fjölskyldunnar, vinahópsins, byggðarlagsins

Við erum öll áhöfn á sama báti og það er löngu komið ræs.

 

Og hvernig á að fara í þetta örlaga verkefni í sögu þjóðarinnar?

Á morgun á að boða saman til fundar:

-Okkur forustumenn stjórnmálanna

-Forustumenn fjármálalífsins

-Verkalýðsforustu og atvinnurekendur

-mikilvægustu heildarsamtök

Og læsa okkur inni

Við þurfum ekki Laugardalshöllina, hið sögufræga hús Höfði nægir. Þetta eru nokkrir tugir karla og kvenna, því þarna eiga ekki bara að vera jakkafataklæddir karlar, þarna þurfa líka að vera margar hagsýnar húsmæður, konur, sem hefðu betur ráðið meiru um okkar mál en þær hafa gert, við höfum ekki staðið okkur svo vel karlarnir.

Og þarna á þessi hópur að sitja og koma ekki út fyrr en búið er að ná samkomulagi um hvernig þjóðarbúið verður unnið út úr yfirstandandi erfiðleikum. Dyrnar verða læstar þar til kominn er hvítur reykur.

Við höfum ekkert leyfi til þess, við sem höldum nú á fjöreggi þessarar þjóðar í höndunum, á efnahagslegu og stjórnmálalegu sjálfstæði þjóðarinnar og á framtíð barnanna okkar, að láta okkur mistakast.

Forsætisráðherra góður, þú átt að boða fundinn, ég er tilbúinn til að mæta og það sama gildir örugglega um alla aðra. Slíku fundarboði yrði tekið fagnandi bæði af þeim sem boðaðir yrðu og af þjóðinni.

Munum það að lokum góðir landsmenn að öll él byrtir upp um síðir en pössum vel upp á hvert annað meðan þetta gengur yfir, þessi bylur sem nú stendur.

Og vaki nú allar góðar vættir yfir Íslandi."

 

„Að láta reyna á“ – hvað?

Viljum við að Ísland gangi í Evrópusambandið eða viljum við það ekki?  Um það bil svona einföld ætti spurningin í Evrópuumræðunni að vera að mínum dómi.  Það þýðir vitaskuld ekki að svarið sé einfalt – nei það er flókið í hugum flestra, þótt vissulega séu þeir til sem eru trúaðir aðdáendur eða andstæðingar Evrópusambandsaðildar Íslands.  Spurningin um gjaldmiðilinn er á hinn bóginn flóknari.  Þar þarf að spyrja hvort upptaka evru myndi laga ástand efnahags- og atvinnumála til frambúðar og vera betra hagstjórnartæki.

Í umræðunni er farið að bera talsvert á því sjónarmiði að „við þurfum að láta reyna á hvað við fáum í aðildarviðræðum við Evrópusambandið“.  Þetta er að mínu viti helber bábylja.  Eða á hvað ætlum við að láta reyna?  Hvernig við getum komist undan skilmálum Evrópusambandsaðildar?  Ætlum við að sækja um „íslenskt ákvæði“ rétt eins og í Kyoto?  Þar sem Ísland yrði undanþegið grundvallarlögum og reglum Evrópusambandsins?  Að Ísland verði eins konar „heiðursfélagi“ í Evrópusambandinu á sérkjörum?  Þessi nálgun á Evrópumálin er villandi og til þess eins fallin að slá ryki í augu fólks og byrgja því sýn.

Sannleikurinn er vitaskuld sá að aðildarskilmálar Evrópusambandsins liggja í öllum meginatriðum ljósir fyrir.  Öll lög, reglur og sáttmálar sem aðildarríki þurfa að uppfylla eru aðgengilegar hverjum sem vill.  Þannig er t.d. alveg ljóst að við þurfum að undirgangast sameiginlega sjávarútvegsstefnu Evrópusambandsins og kvótarnir verða ákveðnir í Brussel.  Ennfremur liggur fyrir að við munum missa sjálfstæði okkar til að gera viðskiptasamninga við þriðju ríki, t.d. Bandaríkin og Kína.  Og það sem meira er: við verðum ekki sjálfkrafa aðilar að myntbandalagi Evrópu með ESB-aðild, til þess þurfum við að uppfylla kröfur myntbandalagsins um efnahagslegan stöðugleika, skuldir þjóðarbúsins, lága verðbólgu og vexti.

Á undanförnum árum hefur Evrópusambandið í æ ríkara mæli gerst boðberi markaðsfrjálshyggjunnar.  Þannig hefur framkvæmdastjórnin gert nokkrar atlögur að því að innleiða markaðslögmálin inn í velferðarþjónustuna, m.a. í heilbrigðisþjónustu.  Og hinn félagslegi Íbúðalánasjóður, sem hefur tryggt öllum almenningi hér á landi húsnæðislán á viðunandi kjörum, er nú sérstakur þyrnir í augum Evrópusambandskerfisins.  Í því ljósi er það sérstakt undrunarefni hvað Jafnaðarflokkurinn hér á landi hefur gerst skilyrðislaus stuðningsaðili ESB-aðildar.

Það er að sjálfsögðu eðlilegt að það séu skiptar skoðanir um það hvort við eigum að ganga í Evrópusambandið eða ekki.  Og vitaskuld á að skiptast á skoðunum og röksemdum um kosti þess og galla – því það eru sannarlega bæði kostir og gallar við Evrópusambandsaðild.  En menn eiga ekki að láta eins og við Íslendingar getum fengið aðild á einhverjum öðrum forsendum en aðrir, að það geti verið um einhverja „íslenska heiðursaðild“ að ræða, eitthvað sérstakt sem gætum fengið fram í aðildarviðræðum.  Engu slíku er til að dreifa.  Aðildarviðræður munu fyrst og fremst snúast um tímasetningar, þ.e. hvenær aðild tæki gildi og hvenær við þyrftum að fullu að vera búin að innleiða alla skilmála, þ.m.t. hina sameiginlegu sjávarútvegsstefnu.  Það er best að horfast í augu við þessa staðreynd og láta umræðuna snúast um grundvallaratriðin við aðild að Evrópusambandinu en ekki einhverjar hugarórar um hugsanlega sérmeðferð, sem reynist ekkert annað en tálsýn og óraunverulegar hillingar.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 28. sept. 2008.

... úti er ævintýri

Hið gegndarlausa dramb og græðgi sem hefur einkennt fjármálamarkaðinn hér á landi og um allan hinn vestræna heim undanfarin allmörg ár hefur nú leitt til hins viðbúna falls.  Margir hafa vissulega staðið í þeirri barnslegu trú að vöxturinn gætu varað að eilífu, honum væru engin takmörk sett og að verðmætasköpun í gegnum kaup og sölu verðbréfa og hvers konar pappíra væri jafn traust og framleiðsluaukning í atvinnulífinu.  Þeir sem hvað hæst hafa talað um yfirburði hins frjálsa markaðar og um leið talað niður hvers konar opinber afskipti verða nú að játa sig sigraða.  Sumum þykja það dapurleg örlög, öðrum gráglettin. 

Hver fjármálarisinn á fætur öðrum riðar til falls eða er fallinn og jafnvel tryggingafélög hafa spilað svo hátt að stjórnvöld sjá sig knúin til að bjarga þeim frá gjaldþroti.  Björgunaraðgerðir Bandaríkjastjórnar (ath. nýfrjálshyggjumannsins George W. Bush!) eru svo umfangsmiklar að engin fordæmi eru til fyrir öðrum slíkum.  En hverjum er verið að bjarga?  Að undanförnu hefur almenningur lent í miklum hremmingum, misst húsnæði eða lent í verulegum fjárhagskröggum vegna fjárhættuspilsins sem bankar fyrst og fremst hafa stundað, kjör almennings hafa versnað – en hver var að spá í það?  Það er ekki fyrr en fjármagnseigendur, fjárfestar og risarnir í bandarísku fjármálakerfi lenda í hremmingum, eru orðnir svo flæktir í eigin spákaupmennsku, að stjórnvöld taka við sér.  Þeim þarf að bjarga.  Þetta hefur verið kallað „sósíalismi fyrir hina ríku“.

Fjármálakreppan (- og það er kreppa hvað sem hver segir!) á rætur að rekja til kerfisbundinnar spákaupmennsku og í takmarkalausu sjálfstrausti á hæfileika markaðarins til að stilla sig af.  Og markaðurinn hefur fundið sífellt nýjar leiðir og aðferðir til að hafa áhrif á og spá í gengi hlutabréfa og gjaldmiðla og hin blindna trú stjórnvalda á Vesturlöndum á hið frjálsa markaðshagkerfi hefur jafnframt haldið þeim frá því að setja skýrar leikreglur og að setja markaðnum skorður.  Eftirlitsstofnanir hvers konar hafa því miður brugðist trausti almennings einfaldlega vegna þess að þar halda í of ríkum mæli um stjórnartaumana trúbræður stórlaxanna á fjármálamarkaði sem lifa fyrir kennisetninguna: ekkert má trufla markaðinn!  En nú er svo komið að jafnvel leiðarahöfundur Financial Times kallar á aðgerðir hins opinbera.  Öðruvísi mér áður brá!

En hvert liggur leiðin héðan?  Sumir vonast vafalaust til þess að fjármálakreppan nú sé aðeins hefðbundin sveifla í hagkerfinu og að við eigum afturkvæmt til hinna góðu daga þegar græðgin, eyðslan og spákaupmennskan var uppspretta skjótfengins gróða – fyrir suma.  Og að opinberir aðilar, sem hafa þurft að koma til bjargar, dragi sig til baka og láti nú markaðnum eftir að „stilla sig af“.  En um það yrði engin sátt.  Þvert á móti verður að herða á hlutverki hins opinbera á fjármálamarkaðnum.  Stórefla þarf eftirlitsstofnanir og tryggja sjálfstæði þeirra frá „hinum frjálsa markaði“.  Það verður líka að setja miklu strangari leikreglur sem m.a. takmarka möguleikana til eyðileggjandi spákaupmennsku og það þarf einfaldlega að banna skaðlegustu markaðstækin.  Eins og verið er að gera í Bandaríkjunum, Bretlandi og víðar um þessar mundir.  Það er augljóst að hið opinbera hefur ríku hlutverki að gegna í framtíðinni á fjármálamarkaði.  Bæði með því að móta leikreglur en einnig sem beinn þátttakandi, t.d. með öflugum rekstri Íbúðalánasjóðs en jafnvel einnig með stofnun viðskiptabanka.  Hin takmarkalausa trú á hlutverk fjármálamarkaðarins í hagkerfinu sem hefur tröllriðið öllu hér á Vesturlöndum undanfarna áratugi, hefur beðið hnekki – ævintýrið er úti.  Og þar með kann brautin að vera rudd fyrir jarðbundnari hugsun í efnahagsmálum, sem m.a. hugar að raunverulegri og sjálfbærri verðmætasköpun öllum almenningi til handa.  Staðreyndin er nefnilega sú að hið frjálsa markaðshagkerfi hefur ekki leitt til aukins hnattræns hagvaxtar, heldur þvert á móti aukið samþjöppun auðs í efsta lagi samfélagsins og leitt til misskiptingar og óstöðugleika.  En nú þarf að snúa við blaði - hér er sannarlega verk að vinna.

Greinin birtist í 24stundum föstudaginn 26. september 2008.

Heiðursaðild að ESB ekki til

Í umræðunni um Evrópumálin og gjaldmiðilsmálin hafa talsmenn aðildar Íslands að ESB  æ ofan í æ talað um mikilvægi þess að Ísland „léti reyna á“ og kannaði „hvað okkur býðst“ í aðildarviðræðum við Evrópusambandið.  Þar með er látið í veðri vaka að Ísland gæti náð einhverjum sérstökum samningum, að Ísland gæti orðið einhvers konar „heiðursfélagi“ í Evrópusambandinu sem nyti einstakra vildarkjara.  Hafa margir málsmetandi einstaklingar og fjölmiðlar haldið þessu fram.  Þetta er að sjálfsögðu bábylja.

Ef skoðaðar eru yfirlýsingar og fullyrðingar forystumanna og háttsettra embættismanna innan Evrópusambandsins er deginum ljósara að ekkert slíkt er í boði.  Í besta falli hafa þeir sem eru velviljaðir Íslendingum látið í það skína að Ísland gæti fengið einhverjar tímabundnar undanþágur, einkum frá sjávarútvegsstefnu sambandsins.  En það er í raun algert aukaatriði.

Það má öllum vera ljóst hvað felst í aðild að Evrópusambandinu.  Allar samþykktir og sáttmálar um aðild að Evrópusambandinu liggja fyrir, lög og reglur Evrópusambandsins sömuleiðis.  Öll aðildarríki verða að beygja sig undir þá skilmála.  Undanbragðalaust.  Það er ekki hægt að velja sætu berin úr og skilja þau súru eftir.  Nema hvað?!  Það er ekki í boði neitt „íslenskt ákvæði“ sem undanþiggur Ísland að standa við þær skuldbindingar sem aðrar þjóðir þurfa að gera.  Þess vegna er allt tal um að láta reyna á aðild, kanna hvað okkur býðst o.s.frv. til þess eins fallið að slá ryki í augu fólks.  Stjórnmálamenn eiga að koma hreint fram gagnvart þjóðinni og segja kost og löst á Evrópusambandsaðild en ekki að gefa í skin að eitthvað annað og betra fylgi aðild en raun er á.  Þannig er alveg ljóst að við myndum m.a. missa forræði á stjórn sjávarútvegsmála til Brussel og hið sama á við um viðskiptasamninga við önnur ríki.  Um það á ekki að þurfa að deila.

Greinin birtist í Fréttablaðinu 23. sept. 2008

Stórátak verði gert í almenningssamgöngum - ríki og sveitarfélög taki höndum saman

"Vinstrihreyfingin – grænt framboð telur brýnt, og raunar óhjákvæmilegt, að stórefla almenningssamgöngur í þéttbýli. Sveitarfélög hafa um langt árabil sinnt almenningssamgöngum af veikum mætti og án þess að um lögbundið verkefni sveitarfélaga sé að ræða. Þau hafa einnig ítrekað óskað eftir aðkomu ríkisvaldsins að þessum þætti samgangna eins og öðrum.  Þingmenn VG hafa lagt fram þingmál í þeim tilgangi að styrkja almenningssamgöngur en þau hafa ekki enn fengist afgreidd.

Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er lögð áhersla á almenningssamgöngur en því miður virðast það einungis vera orð á blaði, án innihalds.  Viðbrögð samgönguráðherra við kröfu sveitarfélaganna um aðkomu ríkisins að almenningssamgöngum valda vonbrigðum og lýsa skilningsleysi hans á vaxandi mikilvægi góðra og öflugra almenningssamgangna í nútíma þjóðfélagi.

Hækkandi olíuverð er einn þeirra þátta sem kalla á breytt samgöngumynstur með áherslu á almenningssamgöngur.  Ríkið hefur þar stóru hlutverki að gegna og verður að bregðast við. Loftmengun, svifrik og sót af völdum samgangna er helsta umhverfisvandamálið á höfuðborgarsvæðinu og víðar, enda byggjast samgöngur nær allar á notkun innflutts jarðefnaeldsneytis.

Samhliða því að styðja við þróun vistvænna orkugjafa í samgöngum er nauðsynlegt að auka hlut almenningssamgangna stórlega til að draga úr loftmengun. Fyrsta skrefið er að tryggja að almenningssamgöngur sitji a.m.k. við sama borð og hópferðaakstur við innkaup á nýjum farartækjum til fólksflutninga og enn fremur að almenningssamgöngur verði ekki til frambúðar miklu verr settar með tilliti til olíugjalds en þær voru þegar þungaskattur var innheimtur.

Þingflokkur VG skorar á ríkisstjórnina að hætta skattlagningu á almenningssamgöngur, taka höndum saman við sveitarfélögin og leggja sitt af mörkum við að snúa vörn í sókn og treysta og efla almenningssamgöngur. Í þjóðhagslegu tilliti yrði um leið af þessu ótvíræður ávinningur."

 

(Ályktun frá þingflokki VG, 12. ágúst 2008.)

Átökin í Kákasus

Hernaðarátökin í Kákasus eru hörmuleg eins og stríðsrekstur ævinlega er.  Það eru saklausir borgarar sem líða og falla fyrir sprengjum og skotárásum á báða bóga.  Það er því brýnt að stöðva átökin milli Georgíu og Rússlands og koma á vopnahléi til að unnt verði að leita pólitískra lausna á deilunni.

Skyggnst í söguna

Á Vesturlöndum er sú skoðun almenn að hér séu Rússar með enn einn yfirganginn gegn litlu ríki, Georgíu, sem vill treysta sjálfstæði sitt í sessi.  Það er líka sú mynd sem stjórnvöld hér vestra og fjölmiðlar draga gjarnan upp, það er jú ósköp þægilegt að hafa óvin eins og Rússa til að benda á og gera að blóraböggli.  Leiðarahöfundur Morgunblaðsins er hér engin undantekning.

En það getur verið hollt að skyggnast bak við tjöldin, skoða söguna og bera saman við önnur dæmi sem geta haft þýðingu gagnvart þeirri deilu sem uppi er í Kákasus.  Vitaskuld er unnt að setja þessa deilu í það samhengi að hún snúist um hugsanlega aðild Georgíu að NATO og hernaðarlegar afleiðingar þess fyrir Rússa, það er hægt að nefna olíuna sem leidd er í gegnum þetta svæði o.fl.  Átökin á Balkanskaga snérust á sinn hátt líka um yfirráð stórvelda, stöðu þeirra í alþjóðastjórnmálum og viðskiptum.  Stríðsreksturinn í Írak nú og fyrr sömuleiðis.  Og því miður hneigjast menn til að horfa eingöngu á þetta yfirborð.

Arfleiðfð Stalíns

Sjálfsstjórnarhéruðin Suður-Ossetía og Abkhasía liggja innan landamæra Georgíu eins og þau eru viðurkennd af alþjóðasamfélaginu.  Þess er nú krafist að þau landamæri séu virt.  Á hitt er að líta að þarna búa þjóðir sem vilja sjálfstæði, hafa eigin menningu, sögu og tungumál.  Og þær hafa verið þvingaðar undir georgísk yfirráð.  Barátta þeirra fyrir því að ráða sér sjálfar er ekki ný af nálinni.  Rússeska keisaradæmið fór með hernaði gegn þeim á 19. öld.  Í kjölfar rússnesku byltingarinnar stofnuðu Menshevíkar sjálfstætt ríki Georgíu þar sem Abkhazía var hluti en áttu í miklum erjum við íbúana sem kærðu sig ekkert um þá tilhögun.  Þegar Georgía samdi um aðild sína að Sovétríkjunum varð t.d. Abkhazía sjálfstætti lýðveldi í tengslum við Georgíu.  Það var hins vegar ákvörðun Jósefs Stalíns að þessi sjálfsstjórnarhéruð yrðu hluti af Sovétlýðveldinu Georgíu.  Og í kjölfarið hóf sá illræmdi Lavrentíj Bería, yfirmaður KGB, að skipuleggja fólksflutninga, m.a. að flytja Georgíumenn til héraðanna.  Það er við þessa arfleifð stjórnar Stalíns sem þjóðirnar eru m.a. að berjast í dag.  Og það er í raun skömm að því að Vesturlönd skuli ekki sýna þessum þjóðum stuðning við að brjótast undan stalínismanum ef svo má að orði komast.

Sjálfsákvörðunarréttur - sjálfsögð mannréttindi

Ossetar og Abkhasar eru ekki Georgíumenn.  Eiga raunar lítið sameiginlegt með þeim nema hin formlegu landamæri.  Suður-Ossetar eru hluti af stærri þjóð, þar sem meirihlutinn býr í Norður-Ossetíu sem tilheyrir Rússlandi.  Meirihluti þessara þjóða bera rússneskt ríkisfang.  Það er hægt að gera lítið úr því og segja að Rússar hafi útbýtt vegabréfum til þeirra sem það vildu hafa.  Hin hliðin á þeim teningi er auðvitað spurningin hvers vegna Georgíustjórn hefur ekki veitt þessum þjóðum sjálfsögð borgaraleg réttindi eins og ríkisfang? (Ég hef hér ekkert minnst á þriðja sjálfsstjórnarhéraðið í Georgíu, Adjaríu, þar sem það hefur ekki dregist inn í þessi átök).

Burt séð frá því hvar menn kunna að standa í deilum stórveldanna, með eða móti NATO eða ESB o.s.frv. þá stendur í mínum huga eftir spurningin um sjálfsákvörðunarrétt ossetísku og abkhösku þjóðanna.  Er réttur þeirra annar og minni en til dæmis Albana í Kosovo?  Eða hver yrði afstaða okkar ef Færeyingar lýstu yfir sjálfstæði?  Það er fyrst og fremst vanvirða og lítilsvirðing við þessar þjóðir að horfa fram hjá áralangri baráttu þeirra fyrir sjálfsákvörðunarrétti en beina sjónum þess í stað aðallega að átökum stórveldanna, framferði Rússa, hagsmunum NATO og Bandaríkjanna.  Um það allt má vissulega margt segja og flest heldur miður.  En eftir standa hagsmunir þjóða, sem eiga sína djúpu og ríku sögu og menningu,og  sem vilja berjast fyrir sjálfstæði sínu.  Það myndi sæma betur öllum þeim sem vilja berjast fyrir mannréttindum og lýðræði að taka málstað þessara þjóða og leita pólitískra lausna sem tryggja rétt þeirra til að ráða málum sínum sjálfar.

(Greinin birtist í Mbl. 11. ágúst 2008.)

Viðbót:  Hér er áhugaverð greining á stöðu mála af vef CNN sjónvarpsstöðvarinnar bandarísku http://edition.cnn.com/2008/WORLD/europe/08/11/georgia.russia.oakley/index.html

 

Styðjum sjálfsbjargarviðleitni Osseta

Allt frá því í byrjun tíunda áratugar síðustu aldar hafa Ossetar í Suður-Ossetíu barist fyrir því að sameinast löndum sínum í Norður-Ossetíu.  Georgíumenn og málsvarar þeirra á vesturlöndum, ríghalda hins vegar í ríkjaskipan sem Stalín kom á fót á fjórða áratug síðustu aldar.  Er ekki kominn tími til að segja skilið við Stalín og virða vilja ibúanna sjálfra?

Það kemur vitaskuld ekki á óvart að Bandaríkjastjórn vilji að Rússar dragi sig út úr Suður-Ossetíu.  Markmið Bandaríkjanna er að koma Georgíu inn í NATO eins og kunnugt er.  En á það er að  líta að allt að 90% íbúa Suður-Ossetíu hafa rússneskt ríkisfang.  Og örlög þeirra íbúa koma því Rússum sannarlega við, hvort sem mönnum líkar það betur eða verr.  Landamærin sem Georgíumenn tóku sér við fall Sovétríkjanna hafa að vísu verið viðurkennd af alþjóðasamfélaginu.  En Ossetar sjálfir hafa alla tíð mótmælt þeim og ekki kært sig um að vera innan vébanda Georgíu.  Enda eru Ossetar sjálfstæð þjóð, sem eigin sögu, menningu og tungumál.  Og eiga ekkert síður rétt á að sameinast löndum sínum í Norður-Ossetíu en t.d. Kosovobúar að lýsa yfir sjálfstæði, eða að Þjóðverjar voru sameinaðir eftir fall Berlínarmúrsins.

Við Íslendingar brugðumst skjótt við þegar Eistland, Lettland og Litháen lýstu yfir sjálfstæði við fall Sovétríkjanna.  Við höfum líka viðurkennt sjálfstæði Kosovo.  Og við eigum nú að sýna sama dug og kjark og styðja baráttu Osseta í Suður-Ossetíu sem vilja ráða málum sínum sjálfir.  Það er okkur ekki sæmandi að mismuna þjóðum eftir því hvað hentar hernaðarhagsmunum stórveldanna hverju sinni.  Þjóðin sjálf á sinn rétt og við eigum að gerast málsvarar sjálfsákvörðunarréttar ossetísku þjóðarinnar.

Rice: Rússar yfirgefi Georgíu